Sağlıklı Yaşam ve Yaşlılar
İÇİNDEKİLER
Yaşlıların (pîrler) mizacının soğuk ve kuru olduğunu bilmek gerekir.
Yaşlı kimseler için yapılacak ilk tedbir, ter (nem) ve sıcağa meyletmektir. Bunların yiyecekleri sıcak ve yaş olmalıdır. Ölçülü bir biçimde hamama gitmek, hoş kokulu ve sıcak mizaçlı yağlar (süsen yağı, yâsemin yağı vs.) sürünmek gereklidir. Yaşlılar, mutedil ve iyi kokuları devamlı koklamalı ve yumuşak döşeğe yatmalıdırlar. Ölçülü egzersiz yapıp, az az yürümek çok fayda sağlar. Yürüyüş sayesinde vücuttaki fazlalıklar hazmolup atılır; organlar kuvvetlenip sağlamlaşır.
Yaşlıların devamlı sevinç içinde olmaları için gönülleri hoş tutulmalıdır.
İhtiyarlık mizacını artıran soğuk ve kuru nesnelerden korunmalıdırlar. Keder, üzüntü, korku gibi ruh hallerinden; nîlûfer, kâfûr, sirke gibi soğuk kokuları koklamaktan ve ekşi yemeklerden uzak durmalıdırlar. Bilhassa insanı yaşlandırıcı tesiri olan sirkeli şeylerden sakınmalıdırlar. Ekşiler, ancak bedenen kuvvetli (yiğit) kimseler için, yemeği hazmettirmek (ta’dil-i ta‘am) ve mizacı değiştirmek (tebdîl-i mizâç) amacıyla yendiğinde uygundur. Bu iki durum haricinde olursa, bedeni kurutur ve zayıflatır. Yaşlılığı artırır ve sinirlerin ağrısına sebep olur. Ekşilerin mizacı soğuk ve kurudur. İhtiyarlara ise bunun aksi, yani sıcak ve yaş nesneler gereklidir.
İhtiyarlar için ekşilerden daha zararlı hiçbir nesne yoktur.
Ancak, aslî mizacı demevî olup, midesi ve ciğeri sıcak olan ve harâret-i gariziyesi yüksek olup, ekşiye sabredemeyen kimseler, hiç olmazsa sadece sıcak yaz günlerinde olmak üzere; koruk, sumâk, nâr vb. şeyler yemeliler. Hatta bunları da azar azar ve içlerine biraz tatlı katarak yemelidirler. Bilinmelidir ki yaramaz havalar ve buharlar ile kötü kokular (duman, toz vs.) pîrlere ziyadesiyle tesir eder; sakınmak gerekir.
Eflâtun buyurmuş ki sağlık isteyen kimse üç nesneden sakınmalıdır.
Yaramaz koku, duman ve toz. Dört şeye de devam etmelidir: İyi kokular, çok fazla kalmamak şartıyla hamam, tatlı ve yağlı. Kim ki bu üç şeyden sakınıp dört şeye devam ederse tabibe ihtiyacı kalmaz. Yaşlıların yemeği az olmalıdır. Yemek yedikten sonra hamama gitmemelidirler. Yemek hamamdan sonraya bırakılmalıdır. Sevdâyı (kara safra) artırıcı ağır (galiz) yemeklerden uzak durulmalıdır. Ancak, midelerinde rutubet bulunanlar müstesnadır. Midesinde sevdâ ekşiyip de yel olup zahmet vermezse, sütlü pirinci sıcak balla veya şekerle yenebilir münasiptir. Açlık da çok zararlıdır. İhtiyarların mide ve bağırsaklarında çok miktarda balgam birikir; bu nedenle, zaman zaman vücudu telyîn etmek icap eder. Bazı yaşlıların tabiatı kuru olur, kabız oluşur. Bu durumda zeytinyağıyla hazırlanmış sebze yemeği (kalye) yiyip abkâme içmelidirler. Böylece tabiatları sıcak ve yumuşak olur. Erişte aşı ve ıspanak yenmeli; pirinç, kabız ve yel yaptığından yenmemelidir.
Yaşlılar için önerilen bazı yemekler:
-Beş dirhem “besfâyic” bir tutam “kelem” ile pişirilir. Bir miktar, “asfûr tohumu” içi kaynatılıp, yarım kaşık badem yağı katılıp, içilirse tabiat yumuşatılır. -İki dirhem “iklü’l-butm” şekerle dövülüp, yenirse ciğerleri temizler. -Dört dirhem “aftîmûn” ve birkaç tane “incir” ve bir miktar “asfûr tohumu” dövülüp yenilmeli. Ayrıca zeytinyağı tabiatı yumuşatır (telyîn eder). Badem yağı dahi gayet iyidir. Otuz veya elli dirhem miktarı içilebilir. Kişinin mizacına ve kuvvetine göre eksik veya fazlası da olabilir. Herhangi bir zararı yoktur. -İki dirhem mastakî, iki dirhem şeker dövüp karıştırarak içilirse kabızlığı giderir.
Tatlı eriği kaynatıp suyunu içmek de yaşlıların tabiatını yumuşatır.
İnciri ballı suda ıslatıp, öğünden önce birkaç tanesini yemek de bu hususta faydalıdır. Ancak bu zikredilen müleyyinlerden her zaman aynısını kullanmamak gerekir. Vücut tek bir çeşit müleyyine alıştırılmamalıdır. Yaşlı kimseler, zaruret haline gelmedikçe kan aldırmamalıdırlar. Yemeklerden et suyuyla pişmiş çorba yemelidirler. Yani ihtiyarlıkta hazımsızlık olursa etin kendisi yenmez. Eti haşlayıp (veya buharda pişirip) çorbası içilmelidir. Buğday çorbası ve buğday halimesi çorbası ile erişte ve benzeri yemekleri yemeden önce, içlerine biraz tarçın veye zencefil ekilir. Kış günleri soğuktan korunmak gereklidir. “Tiryâk-ı meşrûditos”, “tiryâk-ı fâruk” ve sıcak macunların mizaca uygun olanları yenmelidir. Tavuk çorbası ve sadeyağ ile hazırlanmış kepek bulamacı, tabiatı telyîn eder ve oldukça faydalıdır.
